نهمین جلسه “مبانی سبک زندگی اسلامی” با موضوع “مصرف و رسانه”

نهمین جلسه ” مبانی سبک زندگی ” تحت عنوان عناصر زندگی روزمره , مصرف و رسانه , در مسجد وحدت برگزار شد.
مهندس اعلایی مدیر عامل موسسه زکا در نهمین جلسه درس مبانی سبک زندگی در موضوع سبک زندگی روزمره موضوع مصرف و رسانه را مورد بحث و برسی قرار داد.

وی مصرف را سومین عنصر زندگی روزمره برشمرد و گفت:اگر چرخه ی اقتصاد را واجد سه فرایند اساسی تولید ، توزیع و مصرف بدانیم ، فرایند مصرف در انتهای این چرخه قرار دارد. مصرف در اقتصاد همان چیزی است که ارسطو آن را ” علت غایی ” نام برده است ؛ تنها علتی که در واپسین لحظه های عمر معلول آشکار می شود ، و به لحاظ رتبی از معلول تاخر دارد . مصرف ، غایت القصوای نظام تولید در اقتصاد است.
مسئله ی ” مصرف در زندگی روزمره ” از ابعاد گوناگون واجد اهمیت است. به لحاظ اقتصادی ، چنان که به اجمال اشاره کردیم ، مصرف بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی را پوشش میدهد . در بُعد اجتماعی ، مصرف  شبکه ای  وسیعی  از روابط  اجتماعی  را  می آفریند که هر روز تکرارمی شود و منشأ بسیاری از تعاملات ، مناسبات و استقرار و دوام نهادهای اجتماعی است . در بُعد فرهنگی ، مصرف امروزه نقش بسیار با اهمیت و بنیادین پیدا کرده است.
مصرف از فعالیت اقتصادی صرف فراتر رفته و الگوهای رفتاری جدید ، مجموعه ای از ارزش ها و هنجارها و دریک کلام نوعی چشم انداز فرهنگی جدید را رقم زده است . تغییرات در روابط جنسیتی ، ظهور هویت های فردی و گروهی ، پیدایش خرده فرهنگ ها و پدیده هایی همچون مُد و سبک زندگی مجموعه مسائلی است که با ظهور جامعه و فرهنگ مصرفی امکان پذیر شده است.
آنگاه ضمن بیان اینکه مصرف در دورانهای جدید فراتر از نیاز انسانی انجام میشود به همین دلیل مصرف , تبدیل به یک ایدئولوژی شده است که اقتصاد , فرهنگ و مسائل اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار داده است.
سپس وی به توصیف ایدئولوژی مصرف پرداخت:
مصرف در جامعه ی جدید ، آن رابطه ی بنیادین و جوهری خودش با نیازهای آدمی را چه در بعد اجتماعی و چه در بعد فردی از دست داده است. جامعه ی امروزی مصرف می کند و مصرف به رکن اساسی حیات در آن بدل شده ، اما نه از این لحاظ که این مصرف در خدمت نیازهای انسانی باشد،بلکه از آن رو که امری در ورای اراده ، آنها را به سوی مصرف می کشاند.
چه چیزی چنین تقدیری را رقم زده و مهم تر از آن چه چیزی چنین وضعیتی را ممکن ساخته است ؟
جواب ایدئولوژی مصرف است ، آنچه به میانجی سازو برگ هایی که در اختیار دارد ،مصرف را به مقوله ای مشروع و موجه بدل می کند.آنچه نظام سرمایه داری و منطق مصرف را اشاعه می دهد و پایه های استشمار اقتصادی را مستحکم تر می سازد . فرق نمی کند مضمون این ایدئولوژی ” فایده گرایی “ باشد یا ” توجیهات نیازهای بنیادین ” یا اینکه ” اصل توانمندی ها ” درهرحال ، نظام سرمایه داری برای اشاعه ی مصرف و به وجود آورده است ؛ ایدئولوژی ای که مصرف را باهویت آدم ها گره می زند و کالا را به ” بت واره ای ” بدل می کند که دل و دین را از آدم ها می رباید.
” ایدئولوژی مصرف چنین القا می کند که معنای زندگی را در آنچه مصرف می کنیم باید جست ، نه در آنچه تولید میکنیم “
کاری که ایدئولوژی مصرف انجام می دهد این است که تعریف ذهنی مصرف را تلطیف نموده و آن را جذاب جلوه می دهد و از این رهگذر نظام سرمایه داری پیش از آنکه جیب ها ، پول و ثروت افراد را غارت و چپاول کند ، دنیای ضمیر و روان آدم ها را به تصرف خویش درآورده و به آن    می تازد . مصرف کننده در چنبره ی تعریف ها و توصیف ها ، توجیه سازی ها و مشروط سازیهای ایدئولوژی  مصرف گیر می کند و غافل از دسیسه ها و نیت های ناپاکی که نظام سرمایه داری و بازار آزاد در سر دارد ، سرخوشانه ی به سمت همان دامی می رود که این نظام برایش برپا نموده است.

مهندس اعلایی موضوع خرید را به عنوان یکی از اساسی ترین جلوه های مصرف گرایی مورد بحث و برسی قرار داد :

خرید

خرید یکی از اساسی ترین جلوه های مصرف گرایی در زندگی روزمره است. خرید هرچند با عمل مصرف یکی نیست ، اما کنش میانی است که بین میل مصرف کننده به مصرف کالا و اشتهای تولید کننده برای فروش کالا واسطه می شود  و  در عمل میان این دو سر طیف رابطه برقرار می کند. محققان میان مراکز سنتی و قدیمی خرید و مراکز مدرن خرید دست کم چهار فرق قائل شده اند:
نگاه کردن به جای سخن گفت
خرید به مثابه تفریح و لذت
هوس به جای نیاز
تمایز مهم دیگر ، خرید به دلیل هوس به جای خرید براساس نیاز است . مراکز خرید جدید همچون دامی گسترده است.

استون در دهه ی ۱۹۵۰ در نخستین مطالعاتی که مستقلاً روی خرید صورت گرفته ، دست کم چهار خریدار را از هم تفکیک می کند :
۱ـ خریدار اقتصادی : کسی که به قیمت و کیفیت توجه دارد و کالا را بر مبنای منفعت و سود دهی آن می خرد
۲ـ خریدار شخصی : کسی که معیار اقتصادی برای او از درجه ی دوم اهمیت برخوردار است و بیشتر به دنبال فرصت تعامل با کسانی است که عرضه ی کالا را تجربه می کنند . بلکه ابزاری برای تعامل اجتماعی است ، بازی نقش ، سرگرمی جاری زندگی روزمره ، تجربه ی اجتماعی خارج از خانه با دوستان ، تحریک و انگیزش حسی ، ارتباطات یا غیبت کردن با دیگران ، تعاملات با گروه دوستان ، دیدن و دیده شدن ، لذت از منزلت و اقتدار و سرانجام لذت از چانه زنی را در بر می گیرد.
۳ـ خریدار اخلاقی : خرید از نظر چنین فردی باید معطوف به نیاز باشد و از این لحاظ زیاده روی در خرید را عمل نا پسند تلقی می کند.
۴ـ خریدار بی اعتنا :که فعالیت خرید را بدون ضرورت انجام میدهد و اغلب روحیه ی انفعالی دارد و در مقابل جذابیت های کالا ،وسوسه های خرید و القائات اغراق آمیز تبلیغات دست از پا گم می کند و نمی تواند مقاومت کند. خرید برای چنین فردی به گفته ی بوردیو ، نوعی عادت واره است ، طبیعت ثانوی است که خودکار عمل می کند.

فمینیزه شدن مراکز خرید و جایگاه های مخصوص زنان ، از قبیل چای خانه ، محل شیر دادن و نگه داری کودکان ، کلوب های زنانه و گالری لباس ها و آرایش ها تعبیه شده اند. بنابراین ، زنان می توانند از این مراکز برای اهدافی جز اهداف خرید استفاده کنند. گذشته از آن ، این مراکز خرید اغلب عامدانه معطوف به زنان طبقه ی متوسط طراحی شده اند. ( در این فروشگاه ها ) قرار است خریداران زن در حین خرید احساس یک ملکه یا حداقل بانوی شایسته ی احترام را داشته باشند ؛ زیرا آنها در محیطی شبیه کاخ قدم می زنند که پوشیده از اشیاء لوکس و قیمتی است .

سپس با توجه به کمبود وقت اشاره ای کوتاه به عنصر چهارم زندگی روزمره کردند:

رسانه , تلویزیون و فیلم

زندگی روزمره بیش از آنچه تصور میکنید رسانه ای شده است . رسانه ها همه جای حیات روزمره را احاطه کرده اند . نه تنها عرصه ی عمومی که عرصه ی خصوصی نیز به جولانگاه مطلق رسانه ها بدل شده است . هر دم و هر لحظه ای از حیات که نفس بکشید رسانه ها حضور دارند ؛ خواب یا بیداری ، کار یا استراحت و سرگرمی ، در همه جا رسانه ها سرک می کشند و حیات را تحت کنترل دارند .
امپراتوری رسانه ها همه ی قلمروهای زندگی را مسخر خویش ساخته است.

با توجه به آغاز ماه محرم مباحث مبانی سبک زندگی در مسجد وحدت تا پایان ماه صفر تعطیل میباشد.